Laatste concert (vierde lustrum)

Bij het slotconcert van de Stichting Stabat Mater in maart 2018 sprak voorzitter dr. Wim van den Goorbergh onderstaande tekst tot de aanwezigen:

“Voor de twintigste editie van de Stabat Mater concerten hebben we opnieuw gekozen voor een artistiek belangwekkend programma, met onder meer de eerste uitvoering in Nederland van het Stabat Mater uit 2016 van de wereldwijd vermaarde Schotse componist James MacMillan. We zien uit naar de vertolking van zijn compositie, die gekenschetst kan worden als zeer effectvol, buitengewoon dramatisch en hoogst actueel.  Als eerste werk tijdens dit jubileumconcert klinkt de uit 1884 daterende romantische toonzetting van het gedicht door de Liechtensteinse componist Joseph Rheinberger. Zijn werk stond eerder op ons programma in 2006 en maakte toen veel indruk op onze bezoekers.

Met de uitvoering van de Stabat Mater composities van Rheinberger en MacMillan komt een einde aan de reeks van jaarlijkse concerten die de in 1998 opgerichte Stichting Stabat Mater heeft georganiseerd.  De organisatorische en financiële capaciteit, die ieder jaar nodig is om dit evenement in Oirschot op kwalitatief hoog niveau mogelijk te maken, is aanzienlijk. We hebben die tot dusverre steeds kunnen realiseren. Voortzetting van de concerten op dit niveau vraagt echter om uitbreiding van het bestand aan sponsoren en nieuwe dragers van het gedachtegoed. Dat kunnen we als stichtingsbestuur voor de toekomst onvoldoende borgen. We zetten daarom een punt op een hoogtepunt, bij het vierde lustrum met een unieke uitvoering , terwijl we nog beschikken over voldoende  middelen en de regie geheel zelf kunnen voeren. Met weemoed, maar vooral met voldoening over het bereikte in de afgelopen 20 jaar, dankt het bestuur allen die aan het welslagen van deze bijzondere serie Stabat Mater uitvoeringen hebben bijgedragen.

Beleving

De vele trouwe bezoekers van de concerten hebben we steeds via onze programmaboekjes geïnformeerd over de componisten en de uitvoerende musici. Dat gold ook voor de inspiratie waardoor de initiatiefnemers en hun opvolgers zich hebben laten leiden. Zo stelt de eerste bestuursvoorzitter   (1998- 2004) Gery van Veldhoven bij het tweede lustrum in 2008 dat het Stabat Mater “niet zo maar een gedicht is”. Het heeft een eeuwenlange religieus-kerkelijke geschiedenis achter zich, heeft componisten en toehoorders altijd echt bewogen en behandelt een diep-menselijk thema. Tegen die achtergrond bieden de concerten ruimte om voor de toehoorder meer te zijn dan alleen een algemeen muzikale beleving. Iets van die historie, die bewogenheid en die thematiek klinkt door in de plaats, de entourage en de ambiance waarmee de uitvoeringen van het Stabat Mater omgeven worden. Men denke aan de keuze voor een middeleeuwse kerk in plaats van een concertzaal , aan de oorspronkelijke gregoriaanse toonzetting aan het begin van iedere uitvoering als referentie en aan de verbondenheid met Cordaid.

Rijkdom

Het streven naar authenticiteit wordt versterkt door de bijzondere opzet van het programma. Waar hoor je in één concert dezelfde tekst twee- of driemaal als uitgangspunt van de programmering? De bedoeling is duidelijk. Behandeling door verschillende componisten brengt de rijkdom aan expressieve en muzikale mogelijkheden van het Stabat Mater aan het licht. Daarnaast is iedere programmering ook een tocht door muzikale stijlen en verwijzingen.

In de voorbije twee decennia hebben we kunnen luisteren naar de Stabat Mater versies van meer dan veertig componisten. Daaronder waren de meest bekende zoals die van Dvorak, Haydn, Pergolesi en Rossini. De stichting heeft aan Daan Manneke in 2008 en aan Hawar Majid Tawfiq in 2013 de gelegenheid gegeven om een eigen versie te componeren en te laten uitvoeren. Er waren ook diverse uitvoeringen die voor het eerst in Nederland waren te horen. Van alle uitvoeringen zijn cd opnamen gemaakt en tezamen met de programmaboekjes vormen deze geluidsdragers de blijvende herinnering aan de verkenningstocht door de eeuwen heen naar de muzikale traditie van het Stabat Mater.

Brabants karakter

Vanaf de oprichting heeft het Stabat Mater concertweekeinde een Brabants karakter gekend. Drie achtereenvolgende Commissarissen van de Koning(in) waren voorzitter van de Raad van Advies en Aanbeveling en hebben het evenement een plaats gegeven in hun agenda van relatiebeheer op provinciaal niveau. In 2005 roemde het provinciebestuur de activiteit als gezichtsbepalend voor de cultuur in de provincie. Regelmatig werkten we voor de uitvoeringen samen met Brabant Koor en Het Brabants Orkest ( thans philharmonie zuidnederland) en waren de zangers en zangeressen  succesvolle deelnemers aan het Internationaal Vocalisten Concours van ’s-Hertogenbosch. Ook onze sponsoren hebben hun wortels in deze provincie.

Na een try-out in 1998 in het provinciehuis te ‘s-Hertogenbosch en het eerste concert in 1999 in de Grote Kerk te Breda, hebben alle uitvoeringen daarna plaatsgevonden in Oirschot. Bij zijn afscheid als bestuurslid in 2013 zegt medeoprichter Marcel van der Linden daarover dat het inderdaad aanvankelijk de bedoeling was het concert ieder jaar in een andere Brabantse plaats te organiseren.  Voortschrijdend inzicht leerde echter dat dit een (te) kostbare aangelegenheid zou worden en dat er onvoldoende waarborgen zouden zijn voor de handhaving van de nagestreefde kwaliteit, in het bijzonder op akoestisch gebied. Bovendien vroeg de ambitie een traditie op te bouwen om een koppeling van plaats en evenement.  Van der Linden: “Na in 2000 in Oirschot voor het eerst geconcerteerd te hebben waren we eigenlijk meteen helemaal verkocht. De Sint Petrus is een juweel van een kerk, inmiddels prachtig gerestaureerd, met een formidabele akoestiek. En dan de plaats Oirschot zelf! Ook een Brabants juweel! Daarbij komt dat we steeds mogen rekenen op de enthousiaste medewerking van de gemeente en de parochie”. De samenwerking met pastoor Spijkers is steeds hartverwarmend geweest. Hij zegt zelf in 2012 over de uitvoeringen van het Stabat Mater in zijn basiliek: “Mensen herkennen er hun eigen leven en mogelijk eigen lijden en verdriet in en vervolgens geven ze troost. Schoonheid van zang en muziek doet ons goed. Stabat Mater biedt een andere invalshoek om mensen aan te spreken”.

Programmakeuze

De keuze voor het programma en de daarbij meest passende uitvoerenden was binnen het bestuur in de eerste jaren belegd bij de muziekkenner Gery van Veldhoven. Hij werd in deze taak opgevolgd door de muzikale professional Hans Hierck. Het is met name aan zijn kennis van de klassieke muziek en aan zijn brede netwerk in deze sector toe te schrijven dat de concerten de diversiteit en de kwaliteit hebben gehad die het bestuur van de stichting steeds heeft nagestreefd  en de toehoorders- blijkens hun waarderende reacties- hebben ervaren.

Organisatie

De organisatorische en zakelijk ondersteuning van de stichting lag aanvankelijk bij Arthur Oostvogel. In 2001 werd Theodoor van Leeuwen als directeur aangesteld, die op zijn beurt in 2014 de zakelijke leiding heeft overgedragen aan Marlies Timmermans, die daarvoor al vele jaren  bij de organisatie van de concerten betrokken was. Ieder op hun eigen wijze hebben zij – in een voorbeeldige vertrouwensrelatie met het bestuur- met grote zelfstandigheid en veel initiatief gedaan wat nodig was. Het was natuurlijk een parttime functie, maar Theodoor van Leeuwen zegt er bij zijn afscheid wel dit over: “Er zijn mensen, die denken dat je eenmaal per jaar een concertweekend organiseren even tussen andere werkzaamheden door kan doen. Het tegendeel is waar. Ik was er eigenlijk het gehele jaar mee bezig. Met plezier. Veel mensen weten dat en hebben dat zo ervaren”. En zo is het.

De langste staat van dienst bij onze organisatie heeft Roel Rutten. Vanaf de eerste uitvoering in Breda is hij de productieleider geweest. Hij zegt er zelf over in 2013: “Ik vond het een hele eer om mijn werk te mogen doen in de sfeer van klassieke muziek. Elk jaar is het weer anders. Dat lijkt gek, maar toch is het zo. Elk uitvoerend gezelschap heeft andere wensen, elk programma stelt eigen eisen. Ook de kerk verandert qua indeling en faciliteiten. Dat maakt mijn werk ook interessant”. Het werk van Rutten werd mede bepaald door de opnames van de concerten door de publieke omroep. In de eerste jaren de KRO, met radio- en televisieregistraties,  en later Radio 4 en met name Omroep Max.

Inspiratie

We zullen de jaarlijkse gang naar Oirschot gaan missen. Vooral vanwege de steeds weer nieuwe perspectieven die de muziek van het Stabat Mater ons bood . Maar ook de hartelijke ontvangst door de vele vrijwilligers en de ontmoetingen in de Hof van Solms zijn deel geworden van onze gezamenlijke herinnering. Het Stabat Mater is voor de eeuwigheid, de stichting en het evenement niet. We koesteren de hoop  dat uw en onze ervaring met twintig jaar prachtige muziek anderen ooit zal inspireren een soortgelijk  initiatief te nemen.”

Wim van den Goorbergh, voorzitter Stichting Stabat Mater.